یکی از چالش‌های حقوقی و اداری که خانواده‌ها پس از درگذشت متوفی با آن مواجه می‌شوند، دریافت گواهی انحصار وراثت است. این فرآیند، که مستلزم طی مراحل اداری پیچیده، استعلام‌های متعدد و احیاناً مواجهه با اختلافات خانوادگی و مالی است، همواره به‌عنوان یکی از موانع اصلی در تعیین وضعیت حقوقی اموال متوفی شناخته می‌شد.
اما در پرتو ماده ۱۱۳ قانون برنامه هفتم توسعه، تحولی بنیادین در این روند ایجاد خواهدشد:
صدور خودکار گواهی انحصار وراثت: از سال دوم اجرای برنامه هفتم، این گواهی بدون نیاز به درخواست وراث، مستقیماً و به‌صورت سیستمی، پس از ثبت فوت توسط سازمان ثبت احوال کشور صادر خواهد شد.
ثبت در سامانه‌های ملی: گواهی صادره به‌طور رسمی‌در سامانه‌های مرتبط کشوری درج شده و در اختیار نهادهایی همچون سازمان ثبت اسناد و املاک، بانک‌ها، بورس و سازمان امور مالیاتی قرار می‌گیرد.
حق اعتراض و رسیدگی قضایی: چنانچه شخصی نسبت به مفاد این گواهی معترض باشد، می‌تواند در چارچوب مقررات حاکم، از طریق مراجع صالح قضایی پیگیری نماید.
مزایای این اصلاح ساختاری:
تسهیل فرآیند قانونی: وراث دیگر نیازی به طی مراحل اداری پیچیده و زمان‌بر برای اخذ گواهی انحصار وراثت ندارند.
حفظ حقوق ذی‌نفعان: طلبکاران و خریداران املاک ورثه‌ای به اطلاعات شفاف و رسمی‌دسترسی خواهند داشت.
پیشگیری از تخلفات مالی و حقوقی: صدور خودکار گواهی از کتمان اموال متوفی و سوءاستفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌کند.
نتیجه‌گیری:
با این تحول قانونی، انحصار وراثت دیگر یک فرآیند پرچالش و زمان‌بر نخواهد بود؛ بلکه سیستم قضایی و ثبتی کشور، این مهم را به‌صورت خودکار و با دقت حقوقی بالا انجام خواهد داد. تحولی که همگام با پیشرفت‌های دیجیتال، فرآیندهای سنتی را به نفع عدالت و شفافیت دگرگون می‌سازد.